اثربخشی مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره‌ای بر بهبود رابطه های بین فردی و خودکارآمدی دانشجویان دختر وپسر دانشگاه پیام نور بوکان

همة ما گاهی در زندگی با چالش­ها و مشکلاتی رو به رو می­شویم. در جریان این دشواری­ها در اختیار داشتن منابع و مهارتهایی که به ما کمک می‌کند تا به بهترین شکل ممکن از عهدة حل مشکلات خود برآییم، تسلی بخش است(کلینه، 1381).

ما انسان‌ها بخش عمده­ای از زندگی خود را در ارتباط با دیگران سپری می­کنیم و یا در فکر آن به سر می­بریم هر چه بیشتر ارتباطات موثرتر و موفق­تری داشته باشیم موفقیت چشمگیری به دست می­آوریم. تنها در زندگی خصوصی نیست که رفتار میان فردی مهم به شمار می­آید(ادیب‌راد و ادیب‌راد، 1384).

مهارت‌های ارتباطی در جهت بیان عواطف و نیازمندی‌ها و رسیدن به اهداف بین‌فردی کمک‌کننده می‌باشند(میزرایی و همکاران، 2010). به عبارت دیگر مهارت‌های ارتباطی مجموعه‌ای از توانایی‌های بالقوه و بالفعل فرد بوده که با استفاده از آن می‌توان به رفتاری قابل پذیرش و آگاهی بخش تا رسیدن به سطحی از رابطه عاطفی دست یافت. این رفتار ‌مهارت ارتباطی بین فردی نامیده می‌شود(انبازی و همکاران، 2012: 6).

ارتباط میان فردی یک تعامل گزینشی نظام­مند منحصر به فرد و رو به پیشرفت است که سازندة شناخت طرفین از یکدیگر و محصول این شناخت بوده و موجب خلق معانی مشترک در بین آنها می­شود. روابط بین فردی فرایندی است که در آن یک فرد اطلاعات و احساسات خود را از طریق پیام های کلامی و غیرکلامی به یک فرد یا افراد دیگر می­رساند. این توانایی موجب تقویت رابطه گرم و صمیمی با دیگران، و رفع تضادها و تعارض­ها می­شود(کربلایی اسماعیلی و همکاران، 1385).

باندورا (۱۹۹۷) اثرات یک بعدی محیط بر رفتار فرد را که یکی از فرضیه­های مهم روان‌شناسان رفتار گرا بوده است، رد کرد. انسان‌ها دارای نوعی نظام خودکنترلی و نیروی خود تنظیمی هستند و توسط آن نظام برافکار، احساسات و رفتارهای خود کنترل دارند و بر سرنوشت خود نقش تعیین کننده‌ای ایفا می­کنند. بدین ترتیب رفتار انسان تنها در کنترل محیط نیست بلکه فرایندهای شناختی نقش مهمی در رفتار آدمی دارند. عملکرد و یادگیری انسان متاثر از گرایش­های شناختی، عاطفی و احساسات، انتظارات، باورها و ارزش­هاست. انسان موجودی فعال است و بر رویدادهای زندگی خود اثر می­گذارد. انسان تحت تاثیر عوامل روان شناختی است و به‌طور فعال در انگیزه­ها و رفتار خود اثر دارد. براساس نظر باندورا، افراد نه توسط نیروهای درونی رانده می­شوند، نه محرک­های محیطی آنها را به عمل سوق می­دهند، بلکه کارکردهای روان شناختی، عملکرد، رفتار، محیط و محرکات آن را تعیین می­کند(مژدهی، 1392).

تحلیل ارتباط محاوره‌ای یکی از ملموس­ترین نظریه­های روان­شناسی نوین است. این نظریه بیشتر به صورت یک مدل ارتباطی در روابط بین فردی اجرا می­شود، آغاز این روش در دهه‌ 1960 توسط اریک برن پایه­گذاری شد که بر اساس دو عقیده به وجود آمد، اول اینکه ماسه حالت من داریم( کودک، والد، بالغ (و دوم اینکه این حالت­های من با هم ارتباط دارند. تحلیل رفتار متقابل یک روش بسیار متداول در درمان است و نوشته­های زیادی درباره­ آن در دست می­باشد(تودور^[1]، 2012). که در امور بالینی، درمانی و مخصوصاً ارتباطات میان فردی کاربرد دارد، این روش از طریق ارائه راهکارهای عملی به افراد و خانواده‌ها کمک می‌کند تا بتوانند روابط­‌شان، خودشان و فرزندان شان را بهتر درک کنند و آنها را در جهت بهتری تغییر دهند(فیروز بخت، 1392).

نظریه تحلیل رابطه متقابل، یکی از نظریاتی است که به روابط بین­فردی و واکنش­های متقابل افراد با یکدیگر توجه بسیار دارد و در زمینه مسائل بین­فردی راهکارهایی ارائه می­دهد. طبق نظریه برن کاربرد تحلیل رفتار متقابل در زمینه مسائل زناشویی و پیوندهای اجتماعی گوناگون است، با توجه به اینکه نظریه تحلیل تبادلی نظریه­ای قابل فهم و پیشرفته روان‌شناسی درباره تفکرات، احساسات و ارتباطات افراد است و درک آن برای سنین نوجوانی و جوانی راحت­تر است و افراد گرایش شدیدی به شرکت در گروه و مشاوره گروهی دارند، این روش باعث عملکرد مطلوب خواهد شد(دوکانه‌ای فرد، وهمکاران 1391).

در این ارتباط تحقیقاتی انجام پذیزفته از جمله؛ خدایی و همکاران(1394)، در تحقیقی با عنوان اثربخشی آموزش تحلیل ارتباط محاوره‌ای در خودپنداره و عاطفه مثبت و منفی زنان انجام دادند. روش پژوهش نیمه آزمایشی بوده است. با استفاده از نمونه­گیری غیرتصادفی 40 زن خانه‌دارِ داوطلب، در شهر تبریز انتخاب شدند و به طور تصادفی در گروه‌های آزمایش و کنترل جای گرفتند. گروه آزمایشی به مدت 8 جلسه تحت آموزش تحلیل ارتباط محاوره­ای قرار گرفتند. خودپنداره و عاطفه­ مثبت و منفی آزمودنی­ها قبل و بعد از انجام مداخلات به وسیله مقیاس خودپنداره بک و مقیاس عاطفه مثبت و منفی واتسن و همکاران اندازه گیری شدند. داده‌ها با استفاده از تحلیل کواریانس بررسی شدند. نتایج نشان داد که آموزش تحلیل ارتباط محاوره­ای می‌تواند خودپنداره و عاطفه مثبت را افزایش دهد و عاطفه منفی را در زنان خانه‌دار کاهش دهد.

دوکانه­ای فرد و همکاران(1391)، در تحقیقی تحت عنوان اثربخشی مشاوره والدین مبتنی بر رویکرد تحلیل تبادلی بر عملکرد خانواده و انگیزه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان منطقه 5 شهر تهران نشان دادند که روش مشاوره گروهی والدین با رویکرد تحلیل تبادلی اریک برن بر عملکرد خانواده و انگیزه پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر است.

 سخاوت و عطاری(1390)، در تحقیقی به بررسی اثربخشی آموزش رویکرد تحلیل ارتباط محاوره‌ای بر بهبود روابط مادر - فرزندی در پسران مقطع راهنمایی شهرستان دزفول پرداخت. نتایج آزمون فرضیه‌ها حاکی از تأیید همه فرضیه‌های پژوهش بود و نشان داد که آموزش مبتنی بر تحلیل ارتباط محاوره‌ای باعث بهبود روابط مادر- فرزندی و مؤلفه‌های آن شامل عاطفه مثبت، آزردگی و سردرگمی نقش، همانندسازی و ارتباط یا گفت و شنود می­شود که این یافته­های در سطح 01/0 معنی­دار می­باشند.

فرهنگی(1385)، با عنوان تأثیر روان درمانگری گروهی با رویکرد تحلیل رفتار متقابل بر شیوه­های رویارویی استرس نوجوانان انجام داد به این نتیجه رسید که این روش درمانی در رویارویی با استرس نوجوانان مناسب بوده است. خدایی خیاوی (1386)، پژوهشی با عنوان تأثیر مشاوره با تأکید بر رویکرد تحلیل ارتباط محاوره­ای در کاهش اضطراب دانش­آموزان به این نتیجه رسید که این روش در کاهش میزان اضطراب دانش­آموزان تأثیر داشته است. کازیکو^[2] (2014)، در تحقیقی تحت عنوان کاربرد تحلیل ارتباط محاوره‌ای در موقعیت­های کلینیکی و روانی به این نتیجه رسید که می­تواند از طریق تحلیل ارتباط متقابل به مراجعان در یک زمان کوتاه در بهبود ارتباطات و همچنین در کارایی اعضای خانواده در موقعیت های زندگی خانوادگی کمک کند. سیوکور و پیرووت^[3] (2012)، اثربخشی آموزش برنامه تحلیل ارتباط محاوره­ای در عوامل رهبری تیمی در صنعت خودرو را بررسی کردند و دریافتند که تفاوت برجسته و معنی‌داری در ثبات عاطفی و جسارت اجتماعی در میان مدیرانی که در برنامه آموزشی تحلیل ارتباط متقابل شرکت کرده­اند و آنهایی که مورد آموزش قرار نگرفته­اند، وجود دارد. مک­کیم و فورست^[4] (2011)، در تحقیقی تحت عنوان تحلیل رفتار متقابل جهت بهبود سرپرستی آموزشی و بالینی انجام داد و به این نتیجه دست یافتند که مدل تحلیل رفتار، باعث رهایی از احساس ناامیدی سرپرستان می­شود و امکان برقراری رابطه مطلوب با کارآموزان را برای آنان فراهم می­سازد. لورنس^[5](2007)، در تحقیقی تأثیر مهارت­های ارتباطی را با استفاده از روش تحلیل رفتار متقابل بر بهبودی روابط با مراجعان سنجید. نتیجه این تحقیق نشان داد که با استفاده از این روش مراجعان از خود و روش­های روابط بین فردی اطلاعات بیشتری یافتند که این آگاهی باعث شد آنان ارتباط مؤثرتری داشته باشند.

عصر حاضر دوران روابط پیچیده انسانی است که در آن پدیده های مربوط به واکنش ها در مسیر فشارزای خاص خود در جریان است. این روابط پر پیچ و خم و درهم آمیخته اگر مورد بررسی علمی قرار نگیرند مشکلات بسیاری بوجود می اورند که نه تنها این مشکلات اثرات مخربی بر خود شخص دارد بلکه اثرات مهلکی را بر خانواده ها و جامعه خواهد داشت(جونز و استوارت، 2006). تحلیل رفتار متقابل نظریه­ای است که با کاربرد آن می­توان گامهای مؤثری در شناخت و درمان شخصی و رشد روحی روانی برداشت همچنین با توجه به نقش تحلیل ارتباط محاوره ای وجایگاه و اهمیت آن در جنبه‌های مختلف زندگی لازم است به این مهم و نقش آن بر بهبود روابط بین فردی و خودکارآمدی در دانشجویان پرداخته شود. لذا با توجه به مطالب بالا، این تحقیق در پی پاسخ گویی به این سوال است که آیا مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره ای بر بهبود روابط بین فردی و خودکارآمدی در دانشجویان دختر و پسر تأثیر دارد؟

روش تحقیق

با توجه به این که در این تحقیق، متغیر مستقل دستکاری شده و تأثیر آن بر متغیرهای وابسته مشاهده می‌گردد. بنابراین تحقیق از نوع نیمه تجربی (پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل) می­باشد. به این ترتیب که از بین دانشجویان به صورت تصادفی ساده دو گروه انتخاب ­شدند که برای یکی از گروه‌ها، مشاوره گروهی با رویکرد محاوره­ای اجرا ­گردید اما برای گروه دیگر (گروه کنترل) اجرا نشد. سپس نتیجه این دو گروه با هم مقایسه ­شد. تأثیر مجموعه فعالیت­ها و مداخلات درمانی که در جلسات مشاوره گروهی با رویکرد محاوره­ای با هدف افزایش مطلوب ارتباط خودکارآمدی و روابط بین فردی است در 8 جلسه و هفته­ای 2 جلسه یک ساعته کار درمان گروهی صورت پذیرفت.

جامعه، نمونه و روش نمونه گیری

جامعه آماری این تحقیق شامل همه دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان بوکان در سال 94-1395 به تعداد 3600 نفر می­باشد. از این تعداد 60 نفری، 30 نفر در گروه آزمایش و 30 نفر در گروه گواه قرار داده شدند. برای همتاسازی دو گروه آزمایش و گواه، محقق سعی کرده تا دو نفر شبیه بهم به لحاظی را مشخص و سپس یکی را در گروه آزمایش و دیگری را در گروه کنترل قرار دهد. ضمناً شیوه انتخاب نمونه در این تحقیق بصورت نمونه­گیری تصادفی ساده است.

ابزار گردآوری اطلاعات

روابط بین فردی: پرسش­نامه مهارتهای ارتباطی بین فردی توسط منجمی زاده(1391) تدوین و دارای ۱۹ سوال بوده که هدف آن سنجش میزان مهارت ارتباطی بین فردی در افراد مختلف است. طیف پاسخ­گویی آن از نوع لیکرت می‌باشد. منجمی زاده(۱۳۹۱) جهت روایی همزمان پرسش­نامه محاسبه و یک همبستگی قوی بین آن با پرسش­نامه توانایی برقراری ارتباط موثر به دست آورده (۰/۶۹۸ = r) و در نتیجه روایی همزمان آن مورد تأیید قرار گرفت. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسش­نامه مهارتهای ارتباطی بین فردی 73/0 به دست آمد(منجمی زاده، 1391). پایایی ابزار از طریق روش آلفای کرونباخ 87% درصد محاسبه گردید.

پرسشنامه خودکارآمدی شرر (1982):به عنوان ابزاری برای تعیین سطوح مختلف کارآمدی عمومی ساخته شده است. این آزمون انتظارات کارآمدی در مواردی مانند مهارت های اجتماعی یا شایستگی­های حرفه­ای را اندازه می­گیرد. این موارد بر موضوعات زیر متمرکز هستند: گرایش به آغاز نمودن رفتار، تمایل به تکمیل رفتارو پافشاری در صورت ناکامی است.

شیوه نمره گذاری: شیوه نمره­گذاری این پرسش­نامه به این صورت است که به هر آیتم از 1 تا 5 امتیاز تعلق می گیرد. این پرسش­نامه شامل 17 آیتم است که امتیاز آیتم­های شماره 15، 13، 9، 8 و 3 از راست به چپ و امتیاز آیتم­های دیگر از چپ به راست افزایش می­یابد. حداقل و حداکثر نمره در آن به ترتیب 17 و 85 می­باشد و آلفای کرانباخ با همسانی کلی سؤالات برابر 79/0 به دست آمده است(یوسفی، 1387). پایایی ابزار از طریق روش آلفای کرونباخ 81% درصد محاسبه گردید.

مشاوره گروهی:در این تحقیق برای انجام مشاوره گروهی از تحلیل ارتباط محاوره­ای بر اساس نظریه‌های اریک برن استفاده گردید که در سال 1960 تدوین شده است.

روش گردآوری اطلاعات

برای انجام این پژوهش از روش میدانی استفاده شد. بعد از مشخص شدن افراد، آزمونی به عنوان پیش آزمون به عمل آمد و آنهایی که میانگین خودکارآمدی و روابط بین فردی شان از حد معمول بالاتر بود از نمونه مطالعاتی حذف شدند سپس به صورت تصادفی ساده 30 نفر در گروه آزمایش و 30 نفر در گروه گواه قرار گرفتند. یک هفته پس از اجرای پیش آزمون، برگزاری جلسات مشاوره گروهی آغاز شد و برای گروه آزمایشی برنامه مشاوره گروهی اریک برن در قالب 8 جلسه، هفته­ای 2 جلسه یک ساعته برگزار شد. 4 روز پس از اتمام جلسات، پس آزمون با به کارگیری همان پرسش­نامه‌های (پرسش­نامه­های خودکارآمدی و روابط بین فردی) مورد استفاده در پیش آزمون بر روی هر دو گروه آزمایشی و گروه گواه انجام گرفت.   

 طرح پژوهش بر اساس تحلیل ارتباط محاوره‌ای اریک برن

در این پژوهش ابتدا افراد مشخص شدند و در دو گروه قرار داده شدند سپس برای یکی از گروهها پروتکل آموزش داده شد اما برای گروه دیگر هیچ آموزشی داده نشد و سرانجام 4 روز پس از اتمام جلسات مشاوره، پس آزمون با به کارگیری همان پرسشنامه‌های (پرسشنامه های خودکارآمدی و روابط بین فردی) مورد استفاده در پیش آزمون بر روی هر دو گروه آزمایشی و گروه گواه انجام گرفت.

یافته‌ها

یافته­های توصیفی

نتایج جدول 1 و 2، نشان دهندة آمار توصیفی مربوط به پیش­آزمون و پس­آزمون متغیرهای روابط بین فردی و خودکارآمدی در گروه  آزمایش و گروه کنترل می­باشد. با توجه به نتایج حاصل از جدول2، در مرحله پیش‌آزمون میانگین، انحراف استاندارد و واریانس نمرات گروه کنترل در روابط بین فردی به ترتیب000/40، 1417/11 و 138/124 و در متغیر خودکارآمدی به ترتیب برابر200/33، 0765/6و924/36 می­باشد. در مرحله پس آزمون میانگین، انحراف استاندارد و واریانس نمرات در روابط بین فردی به ترتیب 6333/52، 2771/10و 620/105 و در متغیر خودکارآمدی به ترتیب برابر0667/53، 8937/8 و 099/79 می‌باشد.

جدول 1: میانگین، انحراف استاندارد و واریانس نمرات آزمودنی‌ها در گروه آزمایش

جدول 2: میانگین، انحراف استاندارد و واریانس نمرات آزمودنی­ها

 درگروه کنترل

نرمال بودن توزیع متغیرها با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنف، بررسی شده است. با توجه به جدول3، سطح معنی­داری تمامی داده‌ها بیشتر از 05/0 بوده است، از این رو می­توان گفت که توزیع داده های بدست آمده از پرسش­نامه‌های تحقیق نرمال است. به همین منظور برای آزمون فرضیه‌ها از آمار پارامتریک می­توان استفاده نمود.

جدول 3:  آزمون کولموگروف- اسمیرنوف نرمال بودن داده‌ها

یافته­های استنباطی

-       مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر بهبود روابط بین فردی دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان بوکان موثّر است.

 برای بررسی این فرضیه از تحلیل کواریانس استفاده شد اما قبل از انجام تحلیل مفروضه­های آن بررسی شد و فرض همگنی رگرسیون پذیرفته می­شود. برای بررسی همسانی واریانس از آزمون لون مبنی بر پیش فرض تساوی واریانس­ها استفاده شد. پیش­فرض لون مبنی بر فرض تساوی واریانس­های گروه‌ها در جامعه تأیید گردید.

 نتایج تحلیل کوواریانس، تأثیر مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای (آزمایش و کنترل) بر بهبود روابط بین فردی در مرحله پس آزمون را نشان می‌دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین­ها بر حسب عضویت گروهی (آزمایش و کنترل) در مرحله پس آزمون در سطح آلفای 1/0 (01/0> P) معنادار می­باشد. میزان تأثیر این مداخله در پس آزمون 24 درصد است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر بهبود روابط بین فردی در دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان بوکان موثّر است. توان آماری 985/0 حاکی از دقت آماری می‌باشد. لذا با توجه به نتایج حاصل فرض پژوهش با 99 درصد اطمینان تأیید گردید(جدول4).

جدول 4:  نتایج تحلیل کوواریانس مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر

 بهبود روابط بین فردی در مرحله پس آزمون

 میانگین و خطای استاندارد نمرات کل باقی مانده باتوجه به داشته‌ها‌ در دو گروه آزمایش و کنترل پس از کنترل متغیرهای مداخله گر در جدول 5 آمده است.

 جدول 5 میانگین و خطای استاندارد نمرات کل باقی مانده مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر روابط بین فردی در دو گروه آزمایش و کنترل پس از کنترل متغیرهای مداخله­گر را نشان می­دهد با توجه به نتایج حاصل از جدول میانگین و خطای استاندارد گروه آزمایش به ترتیب 218/81، 687/1 و گروه کنترل به ترتیب 684/55 و 710/1 می­باشد. همانطور که ملاحظه می­گردد، میانگین نمرات مربوط به روابط بین فردی در گروه آزمایش بالاتر از گروه کنترل است لذا این امر نشان دهنده افزایش روابط بین فردی پس از مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای در گروه آزمایش می‌باشد.

جدول 5: میانگین و خطای استاندارد نمرات مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای در

 دو گروه آزمایش و کنترل پس از کنترل متغیرهای مداخله­گر

-          مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر خودکارآمدی دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان بوکان موثّر است.

 برای بررسی این فرضیه از تحلیل کواریانس استفاده شد اما قبل از انجام تحلیل مفروضه­های آن بررسی شد و فرض همگنی رگرسیون پذیرفته شد. برای بررسی همسانی واریانس از آزمون لون مبنی بر پیش فرض تساوی واریانس­ها استفاده شد و پیش­فرض لون مبنی بر فرض تساوی واریانس­های گروه‌ها در جامعه تأیید گردید.

 جدول6 نتایج تحلیل کوواریانس، تأثیر مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای (آزمایش و کنترل) بر خودکارآمدی در مرحله پس آزمون را نشان می­دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین­ها بر حسب عضویت گروهی (آزمایش و کنترل) در مرحله پس آزمون در سطح آلفای 1/0 (01/0> P) معنادار می‌باشد. میزان تأثیر این مداخله در پس آزمون 12درصد است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر خودکارآمدی دانشجویان دانشگاه پیام نور شهرستان بوکان موثّر است. توان آماری 782/0 حاکی از دقت آماری می­باشد. لذا با توجه به نتایج حاصل فرض پژوهش با 99 درصد اطمینان تأیید گردید. نتایج در جدول 6 آمده است.

جدول 6: نتایج تحلیل کوواریانس مشاوره گروهی تحلیل ارتباط محاوره­ای بر

خودکارآمدی در مرحله پس آزمون